کتاب میل به شگفتی: چگونه یک دانشمند ساخته می گردد، زندگی نامه خود نوشت ریچارد داوکینز - باد صبا

به گزارش باد صبا، کتاب میل به شگفتی؛ چگونه یک دانشمند ساخته می گردد؟ اولین جلد از خاطرات و زندگی نامه خود نوشت ریچارد داوکینز است. داوکینز زیست شناس فرگشتی مشهور و عضو انجمن سلطنتی علوم و انجمن سلطنتی ادبیات بریتانیا است. او در کتاب ژن خودخواه از دوران کودکی خود نوشته است و این کتاب، ادامه زندگی او را دربرمی گیرد.

کتاب میل به شگفتی

چگونه یک دانشمند ساخته می شود

عنوان اصلی: An Appetite for Wonder

نویسنده: ریچارد داوکینز

مترجم: اعظم خرام

بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه

تعداد صفحات: 336صفحه

ژن ها و کلاه آفتابگیر

کلینت، از آشنایی با شما شادمان شدم. این جمله محبت آمیز مسئول کنترل پاسپورت ها نشان می داد که نمی داند اسم کامل انگلیسی ها گاهی وقت ها با اسم فامیلی شان آغاز می شود و به دنبالش اسمی را که والدینشان برایشان انتخاب نموده اند می آورند. اسم من هم همواره ریچارد بوده است. همان طور که اسم پدرم جان است. نام کلینتون که در اول اسم مان می آید چیزی است که تقریبا من هم مثل والدینم آن را فراموش نموده بودم. کلینتون برای من زائد ناخوشایندی است که اگر نبود شادمان تر می شدم. گرچه این اسم باعث می شود اول اسمم مثل چارلز رابرت داروین با حرف C آغاز شود. اما صد افسوس که هیچ کس پیش بینی نمی کرد که وزارت امنیت ایالات متحد به آنالیز کفش ها و حتی خمیردندان ها قانع نمی شود و تصویب نموده که هر کس وارد آمریکا می شود باید دقیقا با اولین اسمی که در پاسپورتش ثبت شده نامیده شود. بنابراین من هم مجبور شدم از هویتی که یک عمر با آن سر نموده بودم صرف نظر کنم و ریچارد را کنار بگذارم و به خودم خاطرنشان کنم که نامم کلینتون. ر.داوکینز است، و با همین نام بلیت رزرو کنم و یا فرم های مهمی را پر کنم. فرمهایی که در آن ها مسافران باید صریحا اعلام نمایند که بعد از ورود به خاک آمریکا قصد ندارند با دست خالی نظام آمریکا را سرنگون نمایند؟

در هر حال کلینتون ریچارد داوکینز، اسمی است که در شناسنامه و پاسپورت من ثبت شده. نام پدرم هم کلینتون جان داوکینز است. دست بر قضا، گویا پدرم تنها کسی نبود که با نام Dawkins. C) در روزنام تایمز به عنوان پدر پسری که در مارس 1941 در بیمارستان خصوصی اسکوتن، شهر نایروبی متولد شد ثبت شده بود. کشیشی با نام کاتبرد داوکینز هم که مبلغ مذهبی کلیسای انگلیس بود و هیچ نسبتی با ما نداشت در همان روز صاحب پسری شده بود. این تشابه اسمی باعث شد مادرم سیلی از پیغام های تبریک اسقف ها و کشیش هایی که در انگلستان بودند را دریافت کند. گرچه مادرم اصلا آن ها را نمی شناخت اما در هر حال آن ها دعای خیر و برکت الهی را نثار پسر تازه متولد شده اش می کردند.

ما نمیدانیم آیا دعاهای خیری که در واقع برای پسر کاتبرد فرستاده می شد ولی نصیب من میشد تأثیری در پیشرفت من داشتند یا خیر. اما در نهایت پسر کاتبرد مثل پدرش مبلغ مذهبی شد و من هم مثل پدرم زیست شناس از آب درآمدم. تا امروز هم مادرم به شوخی می گوید ممکن است من در بیمارستان عوض شده باشم. اما شادمانم که میتوانم بگویم شباهت ظاهری من به پدرم مرا مطمئن می نماید که پریان مرا عوض ننموده اند و کلیسا هرگز در تقدیر من نبوده است.

وقتی پدر پدر پدر بزرگم، هنری داوکینز (1765-1852) با آگوستا، دختر ژنرال سر هنری کلینتون (1738-1795) که فرماند کل نیروهای بریتانیا از سال 1778 تا 1782 و تا حدودی مسئول شکست جنگ استقلال آمریکا بود، ازدواج کرد، تام کلینتون به اول اسم فامیل ما اضافه شد. شرایط و اتفاقات این ازدواج و مصادر اسم این ژنرال توسط داوکینزها کمی گستاخانه به نظر می رسد. چند خط زیر برگرفته از تاریخچ خیابان پورتلند است یعنی همان جایی که ژنرال کلینتون زندگی می کرد:

در سال 1788 دختر ژنرال با معشوقش، آقای داوکینز در کالسکه ای از این خیابان گریخت. آقای داوکینز نیم دو جین، کالسکه را در گوشه و کنار خیابان مستقر نموده بود و به آن ها دستور داده بود که تا جایی که امکان دارد کالسکه ها را به سرعت و در جهت های مختلف برانند …

ای کاش می توانستم مدعی شوم چنین تاریخچ پرشوری که به عنوان نشانهای خانوادگی ما حک شده اند الهام بخش نویسندگانی چون استیون لیکاک بوده است آنجا که دربار شخصیت اول داستانش یعنی لرد رونالد می گوید: خودش را روی اسبش پرتاب کرد و با حالتی دیوانه وار در هم جهتها میتاخت.

حالا حتی اگر حرفی از غرایز و احساسات تند و پرشور او به میان نیاوریم، دوست دارم تصور کنم کاردانی و تدبیر هنری داوکینز را به ارث برده ام. گرچه چنین چیزی بعید است چون فقط یک سی و دوم ژنهای من به او رفته است و یک شصت و چهارم ژن هایم هم به ژنرال کلینتون برمی شود و تا به حال هرگز سر سوزنی تمایل نداشته ام در ارتش و نظام خدمت کنم.

تس از دوربرویل و سگ باسکرویل 14 تنها داستان هایی نیستند که به عقبه ها و اجداد دور استناد می نمایند و فراموش نموده اند که سهم ما از ژن های گذشتگان در هر نسلی نصف می شود تا در نهایت کاملا به شکل نمائی از بین بروند. و تازه اگر ازدواج های خانوادگی (عموزاده ها، دائی زاده ها، خاله زاده، عمه زاده ها) نبود این اتفاق زودتر می افتاد. چون ازدواج های خانوادگی تکرار ژن ها را بیشتر می نمایند. بنابراین می توان تصور کرد که هم ما کمابیش خویشاوندی دوری با یکدیگر داریم.

این مطلب، حقیقت جالب و قابل توجهی است و شما میتوانید حتی بدون اینکه از روی جایگاه راحتیتان بلند شوید آن را برای خودتان ثابت کنید. به این شکل که اگر شما در ماشین زمان به انداز کافی به عقب برگردید هر کس را که دیدار کنید اگر او اصلا نواد زنده ای نداشته باشد می تواند جد یا نیای هر آدم زنده ای باشد. وقتی ماشین زمانتان به قدر کافی به گذشته ها برگشت، هر کسی را که دیدار کنید یا جد یکی از کسانی است که در سال 2013 زنده است (این کتاب در سال 2013 نوشته شده) و یا جد هیچ کس نیست. با روش برهان خلف که روش محبوب ریاضیدانان است، شما می توانید ببینید که این قضیه در خصوص اجداد ماهی مانند ما در دوران دوونین هم صدق می نماید. (جد ماهی من باید همان جد ماهی ما باشد، چون در غیر این صورت باید حالت مضحک دیگری را بپذیریم که در آن نوادگان ماهی شما و نوادگان ماهی من خیلی پاک و عفیفانه 300 میلیون سال از هم جدا مانده اند، ولی هنوز هم توانایی پیوند این نژادها و اصلاح نژاد تا به امروز باقی مانده است!). تنها سوالی که اینجا مطرح می شود این است که شما تا کجا باید به عقب برگردی تا بتوانی این استدلال را به کار ببری؟ مسلما لازم نیست آن قدر عقب برگردیم تا به اجداد ماهی مان برسیم، اما واقعا تا کجا باید به عقب برگردیم؟ بسیار خب، برای سریع رد شدن از موانع محاسباتی می توانم برایتان این طور بگویم که اگر ملک انگلستان یکی از نوادگان ویلیام فاتح باشد، در آن صورت، کاملا این احتمال وجود دارد که شما هم از نوادگان ویلیام باشید (دربده بستان های روابط نامآغازشان) من میدانم که هستم و هر کسی هم که شجره نام موثقی داشته باشد می تواند این موضوع را آنالیز کند.

کلینتون جرج آگوستوس داوکینز، پسر هنری و آگوستا، یکی از معدود داوکینزهایی بود که عملا از نام کلینتون استفاده کرد. اگر او هم چیزی از غرایز و احساسات تند پدرش به ارث برده بود، در سال 1849 و طی دورانی که اتریشی ها، ونیز را گلوله باران می کردند، تقریبا هم آنچه که به ارث برده بود را از دست داد. چون در آن سال او کنسول بریتانیا بود. من گلول توپی از آن دوران دارم که آن را روی پای ستونی گذاشته ام. روی پای ستون کتیبه ای بر روی صفحه ای برنجی حک شده. نمیدانم نویسند این کتیبه کیست و چقدر موثق است. اما ارزشش را دارد که ترجم آن را در اینجا بیاورم (از فرانسوی ترجمه شده چون در آن دوران فرانسوی زبان دیپلماسی بود).

یک شب که او در رختخواب خوابیده بود، گلول توپی از زیر پتو و ملافه ها عبور کرد و از بین پاهایش رد شد. اما خوشبختانه فقط باعث آسیب سطحی شد و اتفاق مهمی نیفتاد. اول فکر می کردم این ماجرا، چرند است و اغراق نموده اند تا اینکه فهمیدم این قضیه حقیقت محض است. وقتی همکار سوئیسی اش بعد، او را در مراسم تشییع جناز کنسول آمریکایی دید و ماجرا را پرسید، او در حالی که می خندید این واقعیت را تأیید کرد و به او گفت دقیقا به همین علت لنگ لنگان راه می رود.

به این ترتیب، اعضاء حیاتی جد من از خطر جست و او توانست بعد آن ها را به کار بیندازد. این اتفاق مرا وسوسه می نماید تا هستی و وجود خودم را به نوعی خوش شانسی بالستیکی نسبت بدهم. چند اینچ نزدیک تر به چنگال تربچه شکسپیر و… اما واقعا هستی من، شما و پستچی محله، وابسته به رشت بسیار باریکی از شانس است. بسیار باریک تر از آنچه که فکرش را بکنید. وجود ما مدیون زمان بندی و مکان یابی دقیق و حساب شد هر چیزی است که از ابتدای دنیا هستی رخ داده است. حادث گلول توپ فقط مثال چشمگیری از پدیده هایی بسیار کلی و عام تر است. همان طور که قبلا هم گفته ام، اگر دایناسور دوم از سمت چپ یک سرخس نخلی بلند عطسه نمی کرد و در نتیجه جد موش مانند و ریزه و میز ما که جد هم پستانداران است از دستش درنمی رفت، هیچ کدام از ما اینجا نبودیم.

هم ما می توانیم خودمان را به عنوان موجوداتی به شدت نامحتمل (احتمال داشت وجود نداشته باشیم) درنظر بگیریم. اما در حال حاضر، پیروزمندانه چنین اتفاقی افتاده و ما اینجائیم.