کیرکگارد، دوراهی خیر و شر و اخلاق - باد صبا

به گزارش باد صبا، خبرنگاران، ترجمه کامران برادران: برای درک آنکه کار درست چیست، نیازی به متخصصان اخلاق نداریم. این موضوع را در دل و جان خود حس می کنیم. وجدان مان فریاد می زند و ازمان می خواهد که دست به انتخاب اخلاقی بزنیم. اما انجام کار درست در بیشتر مواقع مترادف است با انجام دادن کاری سخت. بنابراین خودمان را فریب می دهیم و مدعی می شویم که وجدان چیزی نیست جز صدای تعصبات مان و در عوض راه های آسان تر را انتخاب می کنیم.

کیرکگارد هیچ راه حلی که به اخلاقیات نظام مند نزدیک باشد ارائه نکرد، با این وجود، این فیلسوف دانمارکی یک پدیدارشناس اخلاقی بی بدیل بود، استاد تشریح این که وقتی می خواهیم از عدالت و برابری و عشق حرف بزنیم با چه چیزهایی سروکار داریم.

کانت که کیرکگارد اغلب درگیر گفت وگوهایی عمیق با اوست، معتقد بود که همه موجودات عقلانی می توانند قانونی اخلاقی را در درون خویشتن کشف نمایند و از این منظر اعتقاد داشت که دانش اخلاقی مسئله ای است دنیا شمول. کانت حتی احتمال این را هم در نظر می گرفت که بیگانگان هم ظرفیت های عقلانی لازم را برای بدل شدن به سوژه های قانون اخلاقی داشته باشند. با این همه، وی در زمینه توانایی منطقی افراد رنگین پوست کمی مشکوک بود.

کیرکگارد هم باور داشت که دانش ما از حق و باطل به صورت دنیا شمول و در قالب وجدان توزیع شده است. وی در حقیقت استدلال کرد که عادلانه نخواهد بود اگر دانش اخلاقی در اختیار همگان نباشد، چراکه در این صورت افراد باهوش و تحصیل نموده از مزیت اخلاقی بر توده ها برخوردار خواهند بود.

پس تکلیف تفاوت ها در دیدگاه های اخلاقی چه باید گفت؟ کیرکگارد معتقد است که رسوم بسیاری از مردمان دنیا با یکدیگر فرق دارد اما در نهایت ارزش های اصلی در همه جا یکی است: مانند احترام به والدین. او همچو کانت معتقد بود که نقاط عطف بسیاری در زندگی وجود دارد که آدمی اگر با خود صادق باشد می تواند جهت درست و منتهی به زندگی شاد را تشخیص دهد. زمانی که این واگرایی رخ دهد، نیازی به کلاس های اخلاقی یا متخصصان حوزه اخلاق نداریم بلکه به ابزارهای اخلاقی نیاز پیدا می کنیم تا مانع از خودفریبی شویم و مانع از آن شویم که حقایق ناخوشایند را از خود دور کنیم.

کیرکگارد آثار کلاسیک خود را با نام مستعار منتشر کرد. در فضای آکادمیک، بحث بسیاری درباره استفاده وی از این نام های مستعار وجود دارد. شخصا معتقدم که این اسامی نشان دهنده دیدگاه های گوناگون این نویسنده است: برای مثال، یوحنا السلمی پرسونای فلسفی کیرکگارد است و ویجیلیوس هاوفنینسیس پرسونای روانشناسانه او.

برای کیرکگارد، جهت منتهی به تباهی چیزی جز عادت به ظاهر معصوم به تعویق انداختن نیست. از این منظر، اغلب به اشتباه چنین تلقی می گردد که او طرفدار اقدام های غریزی است، اما نکته مهم اینجاست که برعکس می نویسد که باید همین که به این نتیجه رسیدیم که کار درست چیست، دست به اقدام بزنیم. شکی نیست که رسیدن به چنین دانشی ممکن است نیازمند تامل باشد، اما کیرکگارد و تمامی نام های مستعارش نشان دهنده تمایل ما به تامل برای یافتن راه حلی در میانه تصمیمات سخت است. آنتی کلیماکوس، یکی از نام های متسعار کیرکگارد در کتاب بیماری منتهی مرگ، چنین سخنان خود را به سرانجام می رساند: و این گونه است که چه بسا بیشتر مردمان زندگی می نمایند: آن ها به تدریج بر درک اخلاقی و مذهبی اخلاقی خود سایه می اندازند و این امر آن ها را به سوی تصمیماتی سوق می دهد که ماهیت دون و پست شان دیگر برای شان واجد اهمیت نیست.

با وجود این، حتی اگر بیشتر از کیرکگارد درباره حقایق اخلاقی تردید داشته باشد، حتی اگر شهودگرایی او را هم پذیرا نباشید، نمی توان انکار کرد که احتمالا برهه های بسیاری در زندگی وجود دارد که با انتخابی سخت سروکار داریم و در عوض تصمیم می گیرم درباره آن تامل نموده و چنین تصور کنیم که جهت درست همان جهت آسان تر است.

هرکس که بتواند درباره خودفریبی دست به قلم ببرد احتمالا در این زمینه تجربه هایی هم داشته است. به نظرم این قضیه درباره کیرکگارد هم صادق است. در حالی که او موضعی سخت گیرانه اتخاذ نموده بود که براساس آن ایمان به مسیح نیازمند تقلید از او در فقر و محنت است، کیرکگارد از ثروت بزرگ و بی حد و حصری که به او ارث رسیده بود بیشترین استفاده را برد، البته با این شرح که برای انجام وظایف تالیفی خود در قبال مسیحیت، نیازمند شرایط عالی و اعیانی است.

چه کیرکگارد را در این زمینه گناهکار بدانیم و چه نه، در هشدارهای او حکمتی نهفته است و آن این که وقتی به دیوار بحران اخلاقی برمی خوریم، باید نگاهی دقیق و جدی بر خود و منافع مان داشته باشیم.