وقتی چشم در چشم می شویم، چه اتفاقی می افتد؟ - باد صبا

به گزارش باد صبا، خبرنگاران: چشم در چشم شدن دو نفر در فضایی شلوغ، و واکنشی که به آن نشان می دهند، شبیه یک سکانس کلیشه ای یک فیلم عاشقانه است. اما واکنش های پیچیده و ناخودآگاهی که افراد به چنین اتفاقی نشان می دهند به هیچ وجه ادا اطوار نیست.

شما قطعا چنین اتفاقی را تجربه نموده اید. اتاقی شلوغ و پر از همهمه را در نظر بگیرید. ناگهان با شخص دیگری چشم در چشم می شوید. مثل صحنه هایی است که در فیلم ها می بینیم - باقی جهان رنگ می بازد، و این آگاهی مشترک که شما دارید به او نگاه می کنید و او هم به شما نگاه می نماید، مانند پلی ارتباطی شما دو نفر را به هم پیوند می زند.

شکی نیست که ارتباط چشمی همواره به این اندازه مهیج نیست - مثلا اکثر مکالمات عادی با ارتباط چشمی همراه است -، ولی تقریبا همواره حائز اهمیت است. خیلی از پیش فرض های ما درباره شخصیت افراد بر این پایه پایدار است که هنگام صحبت به ما نگاه می نمایند یا نه؛ و وقتی در خیابان یا مکان عمومی دیگری از کنار غریبه ها رد می شویم و آن ها به ما نگاه نمی نمایند، ممکن است احساس طردشدگی به ما دست دهد.

این ها چیز های جدیدی نیست و ما در زندگی روزمره خود با آن ها روبه رو شده ایم. اما روان شناسان و عصب شناسان دهه ها است که دارند درباره ارتباط چشمی تحقیق می نمایند و به یافته های جذابی رسیده اند که از توان تاثیرگذاری آن پرده برمی دارد، از جمله این که چشمان ما چه چیز هایی را برملا می نمایند و ارتباط چشمی چگونه نظر ما درباره فرد مقابل را تغییر می دهد.

تحقیقات نشان می دهد که زل زدن باعث جلب توجه می گردد

برای نمونه، یکی از یافته های تکراری این است که چشم در چشم شدن نه تنها توجه ما را به خود جلب می نماید، بلکه پیش خود نگه هم می دارد، و باعث می گردد که کمتر به اطرافمان توجه کنیم.

در عین حال، چشم در چشم شدن با دیگران باعث به راه افتادن تعدادی از فرایند های مغزی می گردد. این فرایند ها به ما یاری می نمایند تا با این حقیقت که حالا داریم با ذهن شخص دیگری که دارد به ما نگاه می نماید کلنجار می رویم کنار بیاییم. این اتفاق باعث می گردد تا آگاهی ما از عاملیت آن فرد دیگر افزایش پیدا کند. ما پی می بریم که او هم ذهن و دیدگاه خود را دارد، چیزی که در ادامه باعث می گردد خود ما نیز خودآگاه تر شویم.

شاید اگر تا به حال در باغ وحش با میمونی چشم در چشم شده باشید، این گونه تاثیرات را با شدت زیادی احساس نموده باشید: این حس که آن میمون هم موجودی خودآگاه است که دارد شما را آنالیز و قضاوت می نماید، قطعا همه چیز را تحت الشعاع خود قرار می دهد. حتی نگاه کردن به نقاشی چهره ای که به نظر می رسد دارد ارتباط چشمی برقرار می نماید هم باعث شروع چندین و چند فعالیت مغزی می گردد که با شناخت اجتماعی رابطه دارند - یعنی نقاطی از مغز که در فکر کردن در باره خودمان و دیگران نقش ایفا می نمایند.

چشم سگ ها برای جلب نظر انسان تکامل پیدا نموده

با این حساب اصلا عجیب نیست که سوژه ذهن دیگری بودن امری بسیار پریشان گر است. شاید بد نباشد نگاهی بیاندازیم به تحقیقی که اخیرا در ژاپن انجام شده است.

از داوطلبان خواسته شده بود که حین تماشای فیلم یک چهره برای اسامی معینی فعل های مناسب پیدا نمایند. برای مثال، اگر اسم شیر را می شنیدند، پاسخ مناسبی که می توانستند بدهند نوشیدن بود. نکته مهم این بود که وقتی چهره مورد نظر با داوطلبان ارتباط چشمی برقرار می کرد، آن ها در پیدا کردن افعال مناسب برای اسامی سخت تر به مشکل برمی خوردند. محققان فکر می نمایند که دلیل این اتفاق این است که ارتباط چشمی - حتی با چهره ای ناشناس در یک فیلم - چنان قوی است که ذخایر شناختی ما را کاملا تحلیل می برد.

تحقیق مشابهی به این نتیجه رسیده است که چشم در چشم شدن با دیگران حافظه کاری ما را مختل می نماید. حافظه کاری به آن بخش از حافظه می گویند که به ما یاری می نماید اطلاعات را برای مدت کوتاهی در ذهن نگه داریم و استفاده کنیم.

البته این تمام ماجرا نیست. قوه تخیل، و تسلط بر ذهن، یعنی توانایی ما برای حذف اطلاعات بی ربط، هم تحت تاثیر قرار می گیرد. شاید این مسائل را بدون این که متوجه شوید شخصا تجربه نموده باشید. مثلا قطع ارتباط چشمی حین مکالمه با دیگران به شما اجازه می دهد تا بهتر روی مسائلی که مطرح می کنید یا در ذهن دارید تمرکز کنید. برخی از روان شناسان حتی عقیده دارند که عدم برقراری ارتباط چشمی می تواند به بچه ها در پاسخ دادن به پرسش ها یاری کند.

پی بردن به این که شخص دیگری دارد به ما نگاه می نماید اتفاقی بسیار مشوش نماینده است

ارتباط چشمی نه تنها باعث می گردد که فعالیت اجتماعی مغز ما چند برابر گردد، بلکه تحقیقات نشان می دهد که برداشت ما از شخص مقابل را هم تحت تاثیر قرار می دهد. برای مثال، و حداقل در فرهنگ های غربی، ما عقیده داریم که افرادی که ارتباط چشمی بیشتری برقرار می نمایند باهوشتر، باوجدان تر و بی ریاتر هستند، و ما تمایل بیشتری به پذیرش گفته هایشان نشان می دهیم.

البته ارتباط چشمی بیش از اندازه هم می تواند باعث ناراحتی گردد - و افرادی که بی وقفه زل می زنند ممکن است عجیب و غریب به نظر برسند. در تحقیقی که اخیرا در یکی از موزه های علمی صورت گرفت، روان شناسان سعی کردند که طول ارتباط چشمی مورد پسند را معین نمایند. نتیجه این شد که میانگین چیزی حدود 3 ثانیه است - و هیچ شرکت نماینده ای نبود که بگوید زل زدن بیش از 9 ثانیه را ترجیح می دهد.

یکی از تاثیرات دیگر چشم در چشم شدن که به خوبی آنالیز شده است شاید به ما در شرح این که چرا لحظه برقراری ارتباط چشمی می تواند بعضا جذاب باشد یاری کند.

تحقیقی که اخیرا انجام شده است نشان می دهد که چشم در چشم شدن تا اندازه ای باعث ترکیب خویشتن و دیگری می گردد: ما با کسانی که ارتباط چشمی برقرار نموده ایم احساس نزدیکی بیشتری می کنیم، خصوصا از لحاظ ظاهری و شخصیتی. شاید، اگر زمینه اش فراهم باشم، وقتی بقیه سرشان به صحبت کردن گرم است، این نحوه اثربخشی باعث تقویت این حس گردد که شما و شخصی که به شما نگاه می نماید دارید یکی از آن لحظه های ناب را تجربه می کنید.

حتی زل زدن به چشمان یک نقاشی هم باعث شروع فعالیت هایی در مغز می گردد که با شناخت اجتماعی رابطه دارند.

ولی کیمیای ارتباط چشمی به اینجا ختم نمی گردد. اگر تصمیم به نزدیکتر شدن بگیرید، شما و طرف مقابل متوجه خواهید شد که ارتباط چشمی به شیوه دیگری نیز شما را به یکدیگر پیوند می دهد.

در اینجا می خواهیم درباره فرایندی صحبت کنیم که به تقلید مردمکی معروف است و باعث می گردد که مردمک های چشم شما و طرف مقابلتان همگام با یکدیگر تنگ و گشاد شوند. این پدیده به نوعی تقلید اجتماعی ناخودآگاه تعبیر شده است. شاید تعبیر عاشقانه تر آن این باشد که آن را به مثابه نوعی پایکوبی چشمی در نظر بگیریم.

اما اخیرا در این موضوع تشکیک شده است، و محققان می گویند که این پدیده صرفا واکنشی به تغییر میزان روشنایی چشم طرف مقابل است. در فاصله نزدیک، وقتی مردمک نفر مقابل گشاد می گردد، میزان تاریکی موجود در صحنه هم افزایش پیدا می نماید، و نتیجتا باعث می گردد که مردمک چشم شما هم گشاد گردد.

البته این به این معنی نیست که گشادی مردمک از مفاهیم روان شناختی تهی است. در حقیقت، از سال های 1960 به این طرف، روان شناسان رابطه گشادی مردمک با برانگیختگی و تهییج ناشی از جذابیت عقلانی، احساسی، زیبایی شناختی یا جنسی را آنالیز نموده اند.

این کار به بروز بحث هایی پیرامون این پرسش که آیا صورت هایی که مردمک های گشادتری دارند (که بعضا به عنوان نشانه ای برای علاقه جنسی تعبیر می گردد) دیگران را بیشتر جذب می نمایند یا نه منجر شده است. حداقل برخی از تحقیقات، بعضا قدیمی و بعضا متاخر، به نتایج مثبتی در این زمینه رسیده اند. ما در عین حال می دانیم که مغز گشاد شدن مردمک دیگران را به صورت اتوماتیک پردازش می نماید.

اگر به چشمان یک گوریل خیره شوید جای شکی باقی نمی ماند که ذهنی دیگر دارد شما را آنالیز می نماید

در هر صورت، قرن ها پیش از این تحقیقات، مردمک گشاد در حکمت عامیانه قطعا جذاب تلقی می شد. خانم ها حتی در مقاطع مختلف تاریخی مردمک های خود را عمدا با استفاده از عصاره گیاه شابیزک (بلادونا) گشادتر نموده اند تا جذابتر به نظر برسند.

اما وقتی در اعماق چشم های شخص دیگری خیره می شوید، فقط و فقط درگیر پیغام های ارسالی از طرف مردمک او نمی شوید. پژوهش های دیگری که اخیرا انجام گرفته اند نشان می دهند که ما می توانیم احساسات پیچیده ای از میان عضلات چشم - این که شخص چشم هایش را تنگ یا باز نموده است - کشف کنیم. پس، برای مثال، وقتی حسی، چون انزجار باعث می گردد تا چشم هایمان را تنگ کنیم، این بیان چشمی حس انزجار ما را به دیگران مخابره می نماید.

یکی دیگر از ویژگی های مهم چشم حلقه تیره ای است که عنبیه را احاطه می نماید و به حلقه لیمبال معروف است. بر اساس مدارک جدید، این حلقه ها در افراد جوان تر و سالمتر بیشتر دیده می شوند و بقیه هم تا حدودی به این موضوع واقف اند. مثلا زنان دگرجنسگرایی که دنبال رابطه کوتاه مدت می گردند، مرد هایی را که حلقه های لیمبال تیره تری دارند ترجیح می دهند.

گستردگی این پژوهش ها چنان است که دیگر نمی توان به معنی این مثل قدیمی که چشم پنجره ای به روی روح انسان است شک کرد. در حقیقت، نگاه ژرف به چشمان دیگران به شدت تاثیرگذار است. به قول برخی ها چشم های ما تنها قسمتی از مغزمان است که بی واسطه با جهان ارتباط دارد.

پس دفعه بعد که به چشمان فرد دیگری خیره شدید به این فکر کنید که این کار نزدیکترین جایگزین برای لمس مغزی است. یا لمس روحی اگر دلتان می خواهد شاعرانه تر به این مسائل بپردازید. با وجود این صمیمیت شدید، عجیب نیست که اگر نور اتاق را کم کنید و به مدت ده دقیقه به چشمان شخص دیگری خیره شوید، اتفاقات عجیبی تجربه خواهید کرد.

منبع: bbc